“Νεανί-ΖΩ” Κριτήριο Αξιολόγησης με Απαντήσεις

 Κείμενο 1 (Μη Λογοτεχνικό Κείμενο) 

Ένας κόσμος για τους νέους

«Ναι, θεϊκό πλάσμα είναι το παιδί, όσο δεν έχει βουτηχτεί στο χαμαιλεόντιο χρώμα του ανθρώπου. Είναι ολόκληρο ό,τι είναι, γι’ αυτό είναι και τόσο όμορφο. Ο εξαναγκασμός του Νόμου και της Μοίρας δεν το αγγίζει. Μόνο στο παιδί υπάρχει ελευθερία. Στο παιδί είναι η Ειρήνη. Δεν έχει ακόμη διχασθεί ο εαυτός του. Μέσα του έχει πλούτο, η καρδιά του δεν γνωρίζει τη στέρηση της ζωής. Είναι αθάνατο, επειδή δεν ξέρει τίποτε για τον θάνατο. Αλλά αυτό οι άνθρωποι δεν το αντέχουν. Αυτό το θεϊκό πλάσμα πρέπει να γίνει σαν ένας από αυτούς… και πριν να το εκδιώξει η ίδια η φύση από τον παράδεισό του, το βγάζουν, κολακεύοντάς το, στο πεδίο της κατάρας για να πνίγεται, δουλεύοντας, μες τον ιδρώτα τού προσώπου του, σαν κι αυτούς… Είναι, βέβαια, όμορφη και η ώρα που ξυπνάς, αρκεί να μην σε ξυπνάνε άκαιρα!». Έτσι περιέγραψε ο Hölderlin στο έργο του Υπερίων ή ο ερημίτης στην Ελλάδα τη βίαιη συντριβή του παιδικού κόσμου με την εισβολή σε αυτόν της απηνούς ενήλικης πραγματικότητας.

Η πρόωρη ωρίμαση –ή μάλλον σκληραγώγηση— των νέων λόγω της βίας, της εγκληματικότητας και των δαιδαλωδών οδών του διαδικτύου συνιστά μία από τις κύριες πηγές της δυστυχίας τους. Το διαδίκτυο έχει ανοίξει τον ασκό του Αιόλου όσον αφορά τα ψηφιακά εγκλήματα, το cyberbullying, τα διαστροφικά κυκλώματα, την εξοικείωση με τη βία και τα σεξουαλικά εγκλήματα. Αλλά και στην πραγματική ζωή, η καχυποψία και η κοινωνική αναλγησία έχουν ως αναπόδραστη απόρροια νέους απογοητευμένους από τον κόσμο στον οποίο καλούνται να ζήσουν, νέους που ξεσπάνε με εκρήξεις οργής και βίας, ηθικά ανερμάτιστους και ψυχικά ανέστιους που έχουν απωλέσει προ πολλού την αθωότητά τους, αλλοτριωμένους από μία πραγματικότητα που δεν έχουν καν προλάβει να ζήσουν.

Σε αυτόν τον αντι-ρομαντικό κόσμο, είναι αναπόφευκτο οι νέοι να μη θρέφουν κίβδηλα ιδανικά και πρότυπα· να μη γίνονται θηρευτές των “likes” στα social media και του φαίνεσθαι, εραστές της ρηχότητας και της πνευματικής νέκρωσης, αδιάφοροι για την πραγματική τέχνη, εθισμένοι στην οθόνη και την υποκουλτούρα, διψασμένοι για επιβεβαίωση από τους άλλους. Νέοι που κρημνίζονται σε επιδερμικές διασκεδάσεις και αναλώνονται σε έρωτες αποκλειστικά σαρκικούς και φιλίες στερούμενες βαθιάς επικοινωνιακής μέθεξης. Νέοι φοβισμένοι, ανελεύθεροι, νωθροί και εμποτισμένοι με τη λογική της ήσσονος προσπάθειας.

Ευθύνεται, άραγε, η νεολαία για αυτή την ηθική ελεφαντίαση; Οι νέοι είναι πάντα οι πιο δημιουργικοί, οι πιο διψασμένοι για ουσιαστική επικοινωνία, οι πιο παθιασμένοι με τη ζωή και τον έρωτα. Γιατί απώλεσαν αυτά τα χαρακτηριστικά που είναι εξ ορισμού νεανικά; Μήπως δεν μπόρεσαν να τα διατηρήσουν μέσα σε αυτόν τον κόσμο φόβου, αναξιοκρατίας και απο-πνευματοποίησης που τους έχει παραδοθεί; Και ποιος θα βρεθεί να τους θυμίσει ότι είναι οι κλειδούχοι του μέλλοντος, ότι κρατάνε στα χέρια τους τον κόσμο και μπορούν να τον αλλάξουν; Ποιος θα βρεθεί να άρει το ψυχικό τους κάματο και τη ματαίωση των ελπίδων τους; Ποιος θα βρεθεί να τους εμπνεύσει υψηλούς στόχους και ευγενή ιδανικά; Γιατί, όπως σημείωσε ο Kierkegaard: «Όταν μια γενιά ασχολείται με τον στόχο της, δεν γίνεται να νιώσει κόπωση». […]

Η νεολαία είναι καθρέφτης της κοινωνίας. Η οργή τους, ο κορεσμός, η αποστροφή, η απάθεια, η ραθυμία που συμποσούνται στην απογοήτευση είναι συμπτώματα μιας νοσηρούς κοινωνικής ζωής. Αν μπορούσα να φωνάξω κάτι στους νέους όλου του κόσμου, θα ήταν μια ρήση του Καζαντζάκη, που μας θυμίζει να είμαστε οι ίδιοι φρουροί της ζωής και της ελευθερίας μας:

«Σήμερα που σαπίζει ο κόσμος και η ατιμία και ο συμβιβασμός εξευτελίζουν και τις πιο γενναίες ψυχές, μία μονάχα τακτική είναι πρακτική και συμφέρει. Να’ σαι ανένδοτος!».

Ο χαρακτήρας των νέων είναι τέτοιος που να μη βλέπουν την κακή όψη των πραγμάτων, αλλά την καλή· ο λόγος είναι ότι τα μάτια τους δεν έχουν ακόμη δει πολλές κακίες. Είναι, επίσης, ευκολόπιστοι, γιατί δεν ήταν πολλές ως τώρα οι φορές που έπεσαν θύματα απάτης. Αντιμετωπίζουν, επίσης, τη ζωή με αισιοδοξία· γιατί όπως αυτοί που έχουν πιει πολύ κρασί, έτσι ακριβώς και οι νέοι έχουν μέσα τους, από την ίδια τους τη φύση, μια θέρμη – την ίδια, βέβαια, στιγμή και γιατί δεν έχουν ακόμη γνωρίσει πολλές αποτυχίες. Ζουν κυρίως με την ελπίδα· ο λόγος είναι ότι η ελπίδα σχετίζεται με το μέλλον, ενώ η μνήμη με το παρελθόν, και για τους νέους το μέλλον είναι μεγάλο, ενώ το παρελθόν μικρό· στην αρχή, πράγματι, της ζωής του δεν έχει κανείς να θυμάται τίποτε, έχει όμως περιθώριο να ελπίζει τα πάντα. Για τον λόγο αυτό είναι και ευεξαπάτητοι, επειδή εύκολα δημιουργούν μέσα τους ελπίδες. Έχουν, επίσης, θάρρος – περισσότερο αυτοί από τους άλλους· ο λόγος είναι ότι παραφέρονται εύκολα και είναι γεμάτοι από ελπίδες· η πρώτη από τις ιδιότητες αυτές τους κάνει να μη φοβούνται, ενώ η δεύτερη τους κάνει θαρραλέους: κανένας δεν αισθάνεται φόβο όσο κατέχεται από οργή, και η ελπίδα για κάτι καλό δίνει στον άνθρωπο θάρρος. […]

Είναι, επίσης, μεγαλόψυχοι· γιατί η ζωή δεν τους ταπείνωσε ακόμη, ούτε και δοκίμασαν τη δύναμη της ανάγκης, και το να θεωρεί κανείς τον εαυτό του άξιο μεγάλων πραγμάτων είναι μεγαλοψυχία1 – αυτό πάλι χαρακτηρίζει τον άνθρωπο που είναι γεμάτος μέσα του από ελπίδες. Προτιμούν, επίσης, να κάνουν όμορφα μάλλον πράγματα παρά πράγματα που τους συμφέρουν· ο λόγος είναι ότι τη ζωή τους τη ρυθμίζουν πιο πολύ οι κανόνες του ηθικού χαρακτήρα παρά ο υπολογισμός: ο υπολογισμός σχετίζεται με το συμφέρον, ενώ η αρετή με το ωραίο. Αγαπούν, επίσης, τους φίλους τους και τους συντρόφους τους περισσότερο από ό,τι αυτοί που βρίσκονται σε άλλες ηλικίες, για τον λόγο ότι είναι μια ευχαρίστηση γι’ αυτούς να ζουν συντροφιά με άλλους, αλλά και γιατί δεν υπάρχει ακόμη τίποτε που να το κρίνουν με βάση το συμφέρον – άρα ούτε και τους φίλους τους.

1 Ο Αριστοτέλης ορίζει τον μεγαλόψυχο ως εξής: Μεγαλόψυχος […] είναι, κατά την κοινή αντίληψη, ο άνθρωπος που θεωρεί τον εαυτό του άξιο μεγάλων πραγμάτων και είναι πράγματι άξιος μεγάλων πραγμάτων· γιατί ο άνθρωπος που θεωρεί τον εαυτό του άξιο μεγάλων πραγμάτων χωρίς στην πραγματικότητα να το αξίζει, είναι ανόητος – κανένας όμως ενάρετος άνθρωπος δεν είναι ηλίθιος ή δίχως νου». (1123b 3, 2-5)

Ψαλμός ΙΓ΄ [απόσπασμα]

Γιοι των ανθρώπων, τι να πω;
Τα φριχτά σηκώνει η γης κι η ψυχή τα φριχτότερα!
Εύγε πρώτη νεότης μου και αδάμαστο χείλι
που το βότσαλο δίδαξες της τρικυμίας
και στις μπόρες μέσα, της βροντής αντιμίλησες
Εύγε πρώτη νεότης μου!
Τόσο χώμα στις ρίζες μου έριξες, που κι η σκέψη μου χλόισε!
Τόσο φως μες στο αίμα, που κι η αγάπη μου πήρε
το κράτος και το νόημα τ’ ουρανού.
Καθαρός είμαι απ’ άκρη σ’ άκρη
και στα χέρια του Θανάτου άχρηστο σκεύος
και στα νύχια των αγροίκων, λεία κακή.
Γιοι των ανθρώπων, να φοβούμαι τι;
Πάρετέ μου τα σπλάχνα, τραγούδησα!
Πάρετέ μου τη θάλασσα με τους άσπρους βοριάδες
το πλατύ το παράθυρο γεμάτο λεμονιές
τα πολλά κελαηδίσματα, και το κορίτσι το ένα
που και μόνον αν άγγιξα η χαρά του μού άρκεσε
πάρετέ μου, τραγούδησα!

ΘΕΜΑΤΑ

 ΘΕΜΑ Α 

Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά τα θετικά χαρακτηριστικά που αποδίδει ο Αριστοτέλης (Κείμενο 2) στους νέους και τα επιχειρήματα με τα οποία στηρίζει τις θέσεις του. (80-90 λέξεις)

 ΘΕΜΑ Β 

Β1. Να σημειώσετε με Σ(ωστό) αν οι περίοδοι που ακολουθούν αποδίδουν σωστά το περιεχόμενο των κειμένων στο οποίο αναφέρονται ή με Λ(άθος) αν το αποδίδουν λανθασμένα. Να παραθέσετε το απόσπασμα που επιβεβαιώνει την ορθότητα της επιλογής σας.
1. Σύμφωνα με τον Hölderlin, οι άνθρωποι θέλουν να συμπαρασύρουν τα παιδιά στον ασφυκτικό κόσμο της δικής τους δουλείας. (Κείμενο 1)
2. Το διαδίκτυο αποτελεί τη μοναδική πηγή που πυροδοτεί τα βίαια ένστικτα των νέων. (Κείμενο 1)
3. Οι νέοι σήμερα ακολουθούν κίβδηλα ιδανικά και πρότυπα. (Κείμενο 1)
4. Η αφοβία των νέων είναι απότοκο του ευέξαπτου και οργίλου χαρακτήρα τους. (Κείμενο 2)
5. Οι νέοι δεν ενεργούν με χρησιμοθηρικά κίνητρα. (Κείμενο 2)

Β2. α. Η συντάκτρια του Κειμένου 1 επικαλείται ανά διαστήματα την αυθεντία αλλά συχνά μέσω αυτής απευθύνεται στο συναίσθημα των αναγνωστών της. Να επιβεβαιώσετε αυτόν τον ισχυρισμό, επιλέγοντας μία από τις αυθεντίες που επικαλείται κι επισημαίνοντας δύο διαφορετικά μέσα με τα οποία το πρόσωπο που μιλά προκαλεί συναισθήματα στον αναγνώστη. Πώς εξηγείται αυτή η επιλογή, σε σχέση με το θέμα και την πρόθεσή της; (9 μονάδες)
Β.2. β. Να επιλέξετε δύο περιόδους ή προτάσεις από το Κείμενο 2, που να συνδέονται με σχέση προσθήκης, δύο που να συνδέονται με σχέση αντίθεσης και δύο που να συνδέονται με σχέση αιτιολόγησης. Να αιτιολογήσετε την κάθε σας επιλογή, αναφερόμενοι τόσο στις διαρθρωτικές λέξεις που την στηρίζουν όσο και στα νοήματα που κάθε φορά συνδέονται. (6 μονάδες) Μονάδες

 Μονάδες 15  10 

Β3. Ο επιστημονικός λόγος είναι λόγος περιγραφικός, ερμηνευτικός και αποδεικτικός. Πιστεύετε ότι ο αριστοτελικός λόγος του Κειμένου 2 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επιστημονικός; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

 ΘΕΜΑ Γ 

Το ποιητικό υποκείμενο (Κείμενο 3) «δοξάζει» τα νεανικά του χρόνια («Εύγε πρώτη νεότης μου!»). Γιατί, κατά τη γνώμη σας, προχωρά σε αυτόν τον έπαινο; Να παρουσιάσετε την ερμηνευτική σας προσέγγιση αξιοποιώντας τρεις (3) κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)

 ΘΕΜΑ Δ 

Δ.1. Αφού διαβάσετε τα κείμενα που σας δίνονται να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα:
Α) Ποιο από τα χαρακτηριστικά που αποδίδει ο Αριστοτέλης (Κείμενο 2) στους νέους της εποχής του πιστεύετε ότι αντιπροσωπεύει περισσότερο και ποιο λιγότερο τους νέους της δικής σας εποχής και γιατί;
Β) Ποια προβλήματα έχει να αντιμετωπίσει ένας νέος του σήμερα, τα οποία, σύμφωνα με τη συντάκτρια του Κειμένου 1 τον κατακλύζουν με «οργή, κορεσμό, αποστροφή, απάθεια, ραθυμία που συμποσούνται στην απογοήτευση»; Το κείμενό σας θα εκφωνηθεί σε Συνέδριο Νέων στο οποίο συμμετέχετε εκπροσωπώντας το σχολείο σας. (350-400 λέξεις)

1. Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος του Κειμένου 1; Ποιος είναι ο βασικός και ποιος ο δευτερεύων τρόπος της οργάνωσης της παραγράφου; Πώς αυτοί εξυπηρετούν την πρόθεση της συντάκτριας;
2. Να εντοπίσετε τρία διαφορετικά σχήματα λόγου στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1, με τα οποία αισθητοποιείται η ομορφιά και η αγνότητα των νέων.
3. Να επισημάνετε τον ρόλο των ερωτήσεων στην τέταρτη παράγραφο του Κειμένου 1, τόσο από άποψη περιεχομένου όσο και από άποψη οργάνωσης του κειμένου και επικοινωνιακού αποτελέσματος.
4. Να μετασχηματίσετε τον λόγο στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 1 σε επίπεδο ρηματικού προσώπου έτσι, ώστε η συντάκτρια να εκφράζεται ως εκπρόσωπος της γενιάς στην οποία αναφέρεται. Ποια υφολογική διαφορά επήλθε;
5. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις του Κειμένου 1 με συνώνυμες.
6. Να εντοπίσετε στις παραγράφους 2-4 του Κειμένου 1 ένα σημείο στο οποίο το ύφος καθίσταται λυρικό/λογοτεχνικό και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας, καταγράφοντας δύο διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες αυτό κατορθώνεται.
7. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις του Κειμένου 2 με αντώνυμες.
8. O Αριστοτέλης στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 2 έχει πρόθεση να πείσει. Πώς εξυπηρετεί αυτήν την πρόθεση ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται η παράγραφος; Ποιος τρόπος πειθούς συμβάλει επίσης στην ικανοποίηση της πρόθεσής του;
9. Να δώσετε έναν αντικειμενικό τίτλο στο αριστοτελικό κείμενο και έναν τίτλο με σχόλιο. Να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο πραγματώνεται και λειτουργεί το σχόλιο του δεύτερου τίτλου που έχετε γράψει.
10. Ο Αριστοτέλης έχει χαρακτηριστεί εμπειρικός φιλόσοφος, που οδηγείται στα συμπεράσματά του μέσω επαγωγικών συλλογισμών. Επιβεβαιώνεται αυτός ο χαρακτηρισμός του φιλοσόφου στο κείμενο που σας δίνεται;

 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ

 ΘΕΜΑ Α Περίληψη/ Συνοπτική απόδοση 

Α1. Στο κείμενο αποδίδονται τα θετικά χαρακτηριστικά των νέων. Αρχικά, είναι καλοδιάθετοι, γιατί είναι άπειροι στο κακό. Είναι, επίσης, οπτιμιστές, γιατί διακατέχονται από πάθος και δεν έχουν αποτύχει ακόμη. Επίσης, το μακρύ μέλλον τους γεννά ελπίδες. Αυτές μαζί με τον παρορμητισμό τούς καθιστούν γενναίους. Ακόμη, επειδή δεν ένιωσαν ταπείνωση ούτε βρέθηκαν σε ανάγκη, έχουν την πεποίθηση ότι αξίζουν τα καλύτερα. Επιπρόσθετα, λειτουργούν με βάση το ωραίο παρά το χρήσιμο, και για αυτό αντλούν χαρά από τη συναναστροφή με φίλους.

Β.2.β.
Σύνδεση με σχέση προσθήκης και αιτιολόγησης:
«Ο χαρακτήρας των νέων είναι τέτοιος που να μη βλέπουν την κακή όψη των πραγμάτων, αλλά την καλή· ο λόγος είναι ότι τα μάτια τους δεν έχουν ακόμη δει
πολλές κακίες. Είναι, επίσης, ευκολόπιστοι, γιατί δεν ήταν πολλές ως τώρα οι φορές που έπεσαν θύματα απάτης».
Η λέξη «επίσης» προσθέτει άλλο ένα χαρακτηριστικό των νέων και η λέξη «γιατί» αιτιολογεί γιατί είναι ευκολόπιστοι.
Σύνδεση με σχέση αντίθεσης:
«Ζουν κυρίως με την ελπίδα· ο λόγος είναι ότι η ελπίδα σχετίζεται με το μέλλον, ενώ η μνήμη με το παρελθόν, και για τους νέους το μέλλον είναι μεγάλο, ενώ το παρελθόν μικρό». Η λέξη «ενώ» αντιθέτει τη σχέση της ελπίδας με το μέλλον με τη σχέση της μνήμης με
το παρελθόν.

Β.3.
Στο κείμενο του Αριστοτέλη εντοπίζεται ο περιγραφικός, ερμηνευτικός και αποδεικτικός χαρακτήρας του επιστημονικού λόγου. Καταρχάς, ο λόγος είναι περιγραφικός, καθώς σκιαγραφείται ο χαρακτήρας των νέων, στους οποίους αποδίδεται πλήθος επιθέτων για να απεικονιστούν με ακρίβεια οι ιδιότητές τους («ευκολόπιστοι, θαρραλέοι, μεγαλόψυχοι»). Ταυτόχρονα, επικρατεί το συνδετικό ρήμα «είναι» για να παρατεθούν τα χαρακτηριστικά τους και ρήματα δράσης («αντιμετωπίζουν, ζουν»), για να περιγραφεί η συμπεριφορά τους. Επιπλέον, ο λόγος καθίσταται ερμηνευτικός, καθώς
με πλήθος αιτιολογήσεων ερμηνεύεται κάθε χαρακτηριστικό που αποδίδεται στους νέους («ο λόγος είναι ότι τα μάτια τους δεν έχουν ακόμη δει πολλές κακίες… γιατί δεν ήταν πολλές ως τώρα οι φορές που έπεσαν θύματα απάτης… γιατί όπως αυτοί που έχουν πιει πολύ κρασί… ο λόγος είναι ότι η ελπίδα σχετίζεται με το μέλλον»). Έτσι, με τον συνδυασμό περιγραφής και ερμηνείας των γνωρισμάτων της συμπεριφοράς των νέων ο φιλόσοφος κατορθώνει να αποδεικνύει τις θέσεις που πρεσβεύει σχετικά με τον χαρακτήρα των νέων.

Ζητούμενο ως προς το κύριο μέρος είναι η κατανόηση του βασικού θέματος/ιδέας και του συναισθηματικού κλίματος του κειμένου. Ζητούμενο ως προς την προσωπική ανταπόκριση είναι η διατύπωση προσωπικής τοποθέτησης, η οποία σχετίζεται άμεσα με το θέμα.
Προσοχή: Η προσωπική ανταπόκριση γράφεται από τον μαθητή ακόμη κι αν δεν ζητείται με ξεχωριστό ερώτημα.

Η προσωπική ανταπόκριση αποτυπώνει τη σημασία του θέματος για τον κάθε αναγνώστη, συντάσσεται οπότε με βάση την προσωπική οπτική του κάθε μαθητή/τριας. Απαιτείται, ωστόσο, να έχει άμεση σύνδεση με το θέμα και -στο βαθμό του εφικτού- να «συνομιλεί» με το λογοτεχνικό κείμενο μέσω της αξιοποίησης παραπομπών σε αυτό.

Σύνθεση ερμηνευτικού σχολίου
Το ποιητικό υποκείμενο χάρη στα νεανικά του χρόνια λυτρώθηκε από το αίσθημα του φόβου, καθώς έζησε ουσιαστικές εμπειρίες και απέκτησε τις αναγκαίες ηθικές ποιότητες. Έτσι, οι ψυχικές δοκιμασίες που λειτουργούν ως φόβητρο για άλλους δεν μπορούν να τον κάμψουν. Όπως, άλλωστε, επισημαίνει μέσω προσωποποιήσεων («αδάμαστο χείλι») είχε από νωρίς το θάρρος να εκφράζει τη γνώμη του, φτάνοντας στο σημείο, μάλιστα, να «αντιμιλήσει» ακόμη και στη «βροντή». Στα νεανικά του χρόνια, συνάμα, έλαβε, όπως αυτό δηλώνεται με τη χρήση μεταφορικού λόγου («Τόσο χώμα στις ρίζες μου έριξες»), επαρκή πνευματικά εφόδια, ώστε η νοητική του ικανότητα να έχει αναπτυχθεί με τον πλέον γόνιμο τρόπο («η σκέψη μου χλόισε!»). Εξαγνίστηκε, παράλληλα, σε ηθικό επίπεδο («Τόσο φως μες στο αίμα»), ώστε με την ψυχική του «καθαρότητα» να είναι «λεία κακή» στα νύχια των ανήθικων και των αγροίκων. Δεν έχει, άρα, να φοβηθεί κάτι, όπως αυτό δηλώνεται με τη χρήση ευθείας ερώτησης («να φοβούμαι τι»), καθώς, έτι περαιτέρω, διέσωσε μέσω της τέχνης του («τραγούδησα») κάθε σημαντικό του βίωμα («το κορίτσι το ένα»), ώστε να μην μπορούν πια να του στερήσουν τίποτε.
Η ορθή αξιοποίηση και βίωση των νεανικών χρόνων μπορεί να λειτουργήσει ως καίρια παρακαταθήκη για τα κατοπινά χρόνια, αφού πλουτίζει την ψυχή και το πνεύμα του ατόμου. Αρκούν, μάλιστα, τα απλούστερα στοιχεία («τα πολλά κελαηδίσματα») για μια μεστή συγκινήσεων νεότητα.

ΒΗΜΑ ΒΗΜΑ Η ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ

Σύνθεση Παραγωγής λόγου

Αγαπητοί ακροατές, Συνέδρια σαν το σημερινό, αφιερωμένα στους νέους, συνιστούν μοναδική ευκαιρία για να καταθέσουμε σκέψεις, που μπορούν να συμβάλουν στην αναβάθμιση της ζωής μας. Ασφαλώς, οι εποχές έχουν αλλάξει και η ζωή για έναν νέο σήμερα είναι διαφορετική από παλιά. Ωστόσο, κάποια χαρακτηριστικά προσδιορίζουν διαχρονικά τη νεανική φύση. Όλα αυτά θα μοιραστώ μαζί σας, εκπροσωπώντας το σχολείο μου σε αυτήν τη σημαντική εκδήλωση.
Αρχικά, σήμερα οι νέοι συνεχίζουμε να είμαστε αισιόδοξοι –ευτυχώς– τρέφοντας ελπίδες για το μέλλον. Είναι, άλλωστε, στοιχείο της φύσης μας να ονειρευόμαστε και να κάνουμε σχέδια που μας αφορούν, να θέτουμε υψηλούς στόχους και να πιστεύουμε στη μελλοντική τους κατάκτηση. Είναι, βλέπετε, και το μέλλον μακρύ και μας δίνεται το περιθώριο να υπερβάλλουμε κάποιες φορές στη στοχοθεσία μας. Αυτή μας η στάση απορρέει, ασφαλώς, κι από το γεγονός ότι οι αποτυχίες που έχουμε συναντήσει είναι λίγες κι έτσι δεν πτοούμαστε εύκολα. Ίσως ακόμη να οφείλεται στο γεγονός ότι αγνοούμε σημαντικά πράγματα, όσον αφορά τις δυσκολίες που πρέπει να υπερφαλαγγίσει κανείς για να πετύχει.
Από την άλλη μεριά, η σύγχρονη νέα γενιά δεν διατηρεί την αθωότητα της παλιάς, που προτιμούσε το αληθινό και το ωραίο παρά το χρήσιμο και το συμφέρον. Οι περισσότεροι νέοι ενδιαφερόμαστε καθημερινά για την προσωπική μας εξέλιξη και καλοπέραση και συχνά αρνούμαστε να συνδράμουμε σε μια συλλογική προσπάθεια, αν δεν μας παρέχεται κάποιο κίνητρο, αν δεν εξυπηρετείται κάποια προσωπική μας φιλοδοξία. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται και από την αποχή μας από εθελοντικές δράσεις ή από εκδηλώσεις του σχολείου μας.
Αυτή, ωστόσο, η στάση μας είναι απότοκο των προτύπων με τα οποία καθημερινά βομβαρδιζόμαστε, κυρίως από τον επικίνδυνο και αδηφάγο κόσμο του διαδικτύου: Άνθρωποι που με λίγο κόπο κατακτούν πλούτο, άνθρωποι με φήμη και δυνατότητα προβολής, σχόλια υβριστικά έμμεσα διδάσκουν στον νέο ότι το παν είναι να επιβιώσει αυτός εις βάρος του συνανθρώπου του. Την κατάσταση αυτή έχει δυναμιτίσει και η οικονομική κρίση, που πρόταξε στη ζωή μας την ανάγκη για επαγγελματική αποκατάσταση, με συνέπεια ακόμη και η εκπαίδευση που δεχόμαστε να είναι χρησιμοθηρική και να παραμερίζει τις αξίες που πρέπει να μεταλαμπαδευτούν σε μια προσωπικότητα που βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Παράλληλα, τα περιστατικά βίας, οι λυκοφιλίες και η αποξένωση σε συνδυασμό με την ανεργία συνθέτουν την κοινωνική πραγματικότητα που απογοητεύει τον νέο, καθώς έρχεται σε αντίθεση με την αγνότητα και τον αυθορμητισμό του, με την αγάπη και τη γενναιοδωρία του.
Αγαπητό κοινό,
Αν θέλουμε να επενδύσουμε στο μέλλον, πρέπει να επενδύσουμε σε εμάς. Κι αν δεντο κάνουν οι άλλοι, οφείλουμε να το αναλάβουμε εμείς. Θα πρέπει να ανακτήσουμε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν στη νιότη μας και με ενθουσιασμό να δώσουμε ένα τέλος σε ό,τι υπονομεύει τη χαρά της ζωής.

Σας ευχαριστώ

1. Η δεύτερη παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο του αιτίου-αποτελέσματος και των παραδειγμάτων. Πιο συγκεκριμένα, καταγράφονται τα αποτελέσματα της νοσηρής πραγματικότητας που βιώνουν οι νέοι (το διαδίκτυο και νοσηρά φαινόμενα της πραγματικής ζωής) στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς τους (δυστυχία, απογοήτευση, εκρήξεις οργής, ανηθικότητα, αλλοτρίωση). Χαρακτηριστικές είναι οι φράσεις «πηγές της δυστυχίας, έχουν ως αναπόδραστη απόρροια». Μέσω αυτής της μεθόδου αποκαλύπτεται η επίδραση του κόσμου που έχει διαμορφωθεί για τους νέους και προκαλείται ο προβληματισμός του αναγνώστη. Ταυτόχρονα, δίνονται παραδείγματα δυσλειτουργίας του διαδικτύου (τα ψηφιακά εγκλήματα, το cyberbullying, τα διαστροφικά κυκλώματα, την εξοικείωση με τη βία και τα σεξουαλικά εγκλήματα) και νοσηρών συμπεριφορών των νέων ως αποτέλεσμα αυτού (νέους απογοητευμένους από τον κόσμο… που δεν έχουν καν προλάβει να ζήσουν), τα οποία λειτουργούν ως τεκμήρια για όσα διατείνεται η συντάκτρια. Με ζωντανό και άμεσο τρόπο και αξιοποιώντας την εμπειρία και τις παραστάσεις του αναγνώστη η συντάκτρια σκιαγραφεί την πραγματικότητα με τρόπο οικείο για τον αναγνώστη και, τελικά, τον πείθει για την αλήθεια των γραφομένων της.

Ο βασικός τρόπος ανάπτυξης είναι με αίτιο-αποτέλεσμα, καθώς η συντάκτρια επιθυμεί να δώσει βαρύτητα στον τρόπο που η κοινωνική πραγματικότητα που έχουν οι μεγάλοι διαμορφώσει επενεργεί στους νέους. Σε αυτό το πλαίσιο, υποστηρικτικά λειτουργούν τα παραδείγματα.

2. (Προσοχή: ο μαθητής/η μαθήτρια θα πρέπει να επιλέξει τρία διαφορετικά σχήματα λόγου). Σε αυτήν την παράγραφο η ομορφιά και η αγνότητα των νέων αποδίδεται και μέσω κάποιων σχημάτων λόγου. Καταρχάς, με τη μεταφορά «Μέσα του έχει πλούτο» αποδίδεται η εσωτερική καλοσύνη των παιδιών, ενώ με την προσωποποίηση «η καρδιά του δεν γνωρίζει τη στέρηση της ζωής» επισημαίνεται το γεγονός ότι τα παιδιά είναι γενναιόδωρα, σε αντίθεση με τους φειδωλούς σε συναισθήματα ανθρώπους. Τέλος, με την επανάληψη «θεϊκό πλάσμα», που χαρακτηρίζει το παιδί, η συντάκτρια επαναφέρει τη βασική της θέση κι αποθεώνει τους νέους, τους κατατάσσει στη χορεία των αγνών πλασμάτων. Με όλα αυτά τα σχήματα λόγου, το κείμενο παρουσιάζει το παιδί ως ένα άφθαρτο ον, πολύ μακριά από τους αλλοτριωμένους ενήλικες και προσεγγίζει συναισθηματικά τον αναγνώστη.

3. Από άποψη περιεχομένου, οι ερωτήσεις αυτές, καθώς είναι ρητορικές, αντιστοιχούν με αποφαντικές προτάσεις, που συνιστούν θέσεις της συντάκτριας. Αναλυτικότερα, μέσω αυτών η συντάκτρια αποσείει τις ευθύνες από τη νεολαία για την ηθική παρακμή της και καθιστά επιτακτική την ανάγκη εύρεσης ανθρώπων που θα την ανακουφίσουν. Από άποψη οργάνωσης του κειμένου, η παράγραφος αυτή συνδέει την παράγραφο που προηγείται και περιγράφει την εύλογη παρεκτροπή των νέων από τον ηθικό δρόμο με την επόμενη παράγραφο που συμπεραίνει ότι οι νέοι θα πρέπει να αντισταθούν όσο μπορούν στις κοινωνικές προκλήσεις, τονίζοντας ότι οι ευθύνες θα πρέπει να βαραίνουν άλλους κι όχι τους νέους. Επικοινωνιακά, οι ερωτήσεις απευθύνονται άμεσα στον αναγνώστη και τον εμπλέκουν σε μια διαδικασία ενεργού συμμετοχής στη σκέψη της συντάκτριας. Ο λόγος αποκτά θεατρικότητα, προφορικότητα και ζωντάνια και δημιουργείται προβληματισμός στον αναγνώστη, ενώ παράλληλα δέχεται συναισθηματική επίδραση.

4. Μετασχηματισμός σε α΄ ρηματικό πρόσωπο: «Σε αυτόν τον αντι-ρομαντικό κόσμο, είναι αναπόφευκτο εμείς οι νέοι να μη θρέφουμε κίβδηλα ιδανικά και πρότυπα· να μη γινόμαστε θηρευτές των “likes” στα social media και του φαίνεσθαι, εραστές της ρηχότητας και της πνευματικής νέκρωσης, αδιάφοροι για την πραγματική τέχνη, εθισμένοι στην οθόνη και την υποκουλτούρα, διψασμένοι για επιβεβαίωση από τους άλλους. Νέοι που κρημνιζόμαστε σε επιδερμικές διασκεδάσεις και αναλωνόμαστε σε έρωτες αποκλειστικά σαρκικούς και φιλίες στερούμενες βαθιάς επικοινωνιακής μέθεξης. Νέοι φοβισμένοι, ανελεύθεροι, νωθροί και εμποτισμένοι με τη λογική της ήσσονος προσπάθειας».

Με την τροπή από γ΄ ρηματικό σε α΄ πληθυντικό ρηματικό πρόσωπο, ο λόγος από απρόσωπος, αποστασιοποιημένος κι αντικειμενικός καθίσταται άμεσος, αφού η συντάκτρια παρουσιάζεται ως εκπρόσωπος της νέας γενιάς κι εκφράζει τα συλλογικά βιώματά της. Επίσης, επιδρά στο συναίσθημα των αναγνωστών.

5. Απηνούς: σκληρού, ανελέητου, δαιδαλωδών: περίπλοκων, αναλγησία: σκληρότητα, απονιά, ανερμάτιστους: ασταθείς, απωλέσει: χάσει, αλλοτριωμένους: αποξενωμένους, αναπόφευκτο: αναπόδραστο, κίβδηλα: νόθα, σαθρά, κρημνίζονται: γκρεμίζονται, καταβαραθρώνονται, μέθεξης: συμμετοχής, νωθροί: μαλθακοί, ήσσονος: ελάχιστης, παραδοθεί: κληροδοτηθεί, κάματο: κόπο.

6. Λυρικό/λογοτεχνικό το ύφος καθίσταται στο σημείο: «Σε αυτόν τον αντιρομαντικό κόσμο, είναι αναπόφευκτο οι νέοι να μη θρέφουν κίβδηλα ιδανικά και
πρότυπα· να μη γίνονται θηρευτές των “likes” στα social media και του φαίνεσθαι, εραστές της ρηχότητας και της πνευματικής νέκρωσης, αδιάφοροι για την πραγματική τέχνη, εθισμένοι στην οθόνη και την υποκουλτούρα, διψασμένοι για επιβεβαίωση από τους άλλους». Μια πρώτη γλωσσική επιλογή που συμβάλει στη διαμόρφωση αυτού του ύφους είναι η μεταφορά «να μη γίνονται θηρευτές των “likes”. Μέσω της γλαφυρότητας της μεταφοράς, οι λέξεις αποκτούν νέες σημασιολογικές διαστάσεις και καταδεικνύουν ότι οι νέοι αναγκάζονται να καταστούν κυνηγοί της διαδικτυακής αναγνώρισης. Παράλληλα, με το ασύνδετο σχήμα «να μη γίνονται θηρευτές των “likes” στα social media και του φαίνεσθαι, εραστές της ρηχότητας και της πνευματικής νέκρωσης, αδιάφοροι για την πραγματική τέχνη, εθισμένοι στην οθόνη και την υποκουλτούρα, διψασμένοι για επιβεβαίωση από τους άλλους» η συντάκτρια παρατάσσει το πλήθος των κινδύνων που εγκυμονούν για τους νέους από τον εγκλωβισμό τους στην ψηφιακή ζωή, με γοργό, ρυθμικό, πυκνό τρόπο. Με τις γλωσσικές αυτές επιλογές ο λόγος αποκτά συναισθηματική φόρτιση και έντονο λογοτεχνισμό και το ύφος καθίσταται λυρικό.

7. Ευκολόπιστοι: δύσπιστοι, θέρμη: ψυχρότητα, θυμάται: λησμονεί, θαρραλέους: δειλούς, οργή: πραότητα, ταπείνωσε: αποθέωσε, εξύμνησε, μεγαλοψυχία:
αυτοϋποτίμηση.

8. Στην παράγραφο αυτή είναι προφανής η πρόθεση του Αριστοτέλη να πείσει. Για τον λόγο αυτό οργανώνει τον λόγο του με τη μέθοδο της αιτιολόγησης. Πιο συγκεκριμένα, αιτιολογεί κάθε χαρακτηριστικό που αποδίδει στους νέους (ο λόγος είναι ότι τα μάτια τους δεν έχουν ακόμη δει πολλές κακίες… γιατί δεν ήταν πολλές ως τώρα οι φορές που έπεσαν θύματα απάτης… γιατί… οι νέοι έχουν μέσα τους, από την ίδια τους τη φύση, μια θέρμη… ο λόγος είναι ότι η ελπίδα σχετίζεται με το μέλλον…). Χαρακτηριστική είναι η επανάληψη του αιτιολογικού συνδέσμου «γιατί» και φράσεων που δηλώνουν αιτιολόγηση, όπως «ο λόγος είναι ότι». Μέσω της αιτιολόγησης στηρίζει με επιχειρήματα τις βασικές του θέσεις και προσδίδει περαιτέρω πειστικότητα στον λόγο του. Σε συνδυασμό με αυτό βρίσκεται ο τρόπος πειθούς που χρησιμοποιεί. Ειδικότερα, επικαλείται τη λογική του αναγνώστη και καταφεύγει στη χρήση επιχειρημάτων, που πραγματώνονται μέσω των αιτιολογημένων κρίσεων, οι οποίες λειτουργούν ως αποδείξεις των θέσεών του.

9. Αντικειμενικός τίτλος: Ο χαρακτήρας των νέων. Τίτλος με σχόλιο: Το αδιάφθορο της νιότης! Στον δεύτερο τίτλο το σχόλιο αποδίδεται με τη χρήση της συναισθηματικά και θετικά φορτισμένης λέξης «αδιάφθορο», που επιδρά σε ηθικό επίπεδο στον αναγνώστη. Παράλληλα, η μετωνυμία «της νιότης» (χρησιμοποίηση του αφηρημένου αντί του συγκεκριμένου) προσδίδει μια αφηρημένη και καθολική ισχύ στην αφθαρσία που διέπει τη νέα γενιά. Τέλος, το θαυμαστικό στο τέλος καταδεικνύει την επιδοκιμασία και τον ενθουσιασμό του συντάκτη για τη γενιά αυτή. Γενικότερα, με το σχόλιό του σε αυτόν τον τίτλο ο συντάκτης εκφράζει τα θετικά του συναισθήματα για τη νεολαία και προκαταβάλει θετικά τον αναγνώστη.

10. Στο κείμενο επιβεβαιώνεται ότι ο Αριστοτέλης είναι ένας εμπειρικός φιλόσοφος, καθώς διερευνά τον χαρακτήρα των νέων καταφεύγοντας στα εμπειρικά δεδομένα τόσο τα δικά του όσο και των αναγνωστών του (τότε ακροατών). Τα συμπεράσματά του (Ο χαρακτήρας των νέων είναι τέτοιος που να μη βλέπουν την κακή όψη των πραγμάτων) είναι αποτελέσματα παρατήρησης της ζωής και της συμπεριφοράς των νέων, η οποία αποδίδεται στο κείμενο μέσω αιτιολογικών προτάσεων (ο λόγος είναι ότι τα μάτια τους δεν έχουν ακόμη δει πολλές κακίες). Έτσι, επιβεβαιώνεται και το γεγονός ότι με επαγωγικό τρόπο οδηγείται σε αυτά, Με άλλα λόγια, ξεκινά από επιμέρους παρατηρήσεις/σκέψεις (για παράδειγμα ότι η ζωή δεν τους ταπείνωσε ακόμη (τους νέους), για να καταλήξει στο γενικό συμπέρασμα ότι αυτοί είναι μεγαλόψυχοι.